Historie OVD

1928 – 2023 * 95 jaar

De heer J.E. Landheer

Oprichting 1928

Op vrijdagavond 10 augustus 1928 vergadert in lunchroom Van Velze aan de Dorpsstraat een groep belangstellenden om een vereniging te stichten, die tot doel heeft bij volksfeesten de leiding te nemen. Het initiatief is genomen door de heer J. de Richemont, commissaris van de V.V.V. en lid van de Gemeenteraad. Hij vertelt dat de V.V.V. van plan is op Koninginnedag, 31 augustus, een kinderfeest te organiseren en daarvoor al geld heeft gereserveerd. Tot 1928 was het gebruikelijk dat een paar enthousiastelingen, meestal in juli of begin augustus, met elkaar een tijdelijk comité vormden om voor festiviteiten op Koninginnedag te zorgen.

Bij bijzondere gebeurtenissen, zoals het 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina in 1923, nam de burgemeester het initiatief en benoemde een commissie voor de festiviteiten. Om voldoende geld bijeen te brengen ging men met intekenlijsten de deuren langs. Er ontbrak in Doorn een vaste structuur voor de jaarlijkse organisatie van Koninginnedag. Weliswaar bestaat er sinds 1923 een christelijke Oranjevereniging, maar die hield zich niet bezig met het organiseren van volksfeesten, maar meer van plechtigheden, zoals gedenk- en dankdiensten of concerten in de Gereformeerde kerk of de Maartenskerk, bij verjaardagen, huwelijk, of geboorten van leden van het Koninklijk Huis.

Voorlopige commissie

Op die 10e augustus wordt een voorlopige commissie gevormd die op donderdag 16 augustus een tweede bijeenkomst organiseerde in “Ons Huis” aan de Acacialaan. Alle Doornaars ontvingen hiervoor een uitnodiging via een strooibiljet, gevoegd bij weekblad De Kaap. Op deze bijeenkomst, waar 35 belangstellenden aanwezig waren, viel het definitieve besluit de Oranjevereniging op te richten. De Kaap voegde er aan toe: ”Ten zeerste hopen wij, dat de Doornse feesten, die altijd een goede reputatie van algemene gezelligheid en gemoedelijkheid hadden, zullen herleven”.

Uit de aanwezigen werd een bestuur samengesteld met J. de Richemont als voorzitter. De Burgemeester, mr. A. Baron Schimmelpenninck van der Oye, werd erevoorzitter. De contributie werd bepaald op minimaal één gulden en 50 cents per jaar. De vereniging zal de naam dragen: “Oranjevereniging Doorn”. Alle aanwezigen traden meteen toe als lid. De volgende dag, 17 augustus, kwam het bestuur bijeen om de “Oranjevereniging Doorn” formeel op te richten. Het bestuur besloot gezien de korte voorbereidingstijd om op Koninginnedag hoofdzakelijk een kinderfeest te organiseren. Kinderen die aan de spelen wilden meedoen konden zich opgeven bij boekhandel Ruitenbeek aan de Dorpsstraat, naast lunchroom Van Velze (tegenwoordig Makelaardij Van der Linden).

De Kaap berichtte over deze Koninginnedag: “Ofschoon de vroege ochtenduren de dag dreigend deden aanzien, heeft de traditionele Oranjezon ons niet in de steek gelaten. De optocht van de schoolkinderen was als altijd een mooi kleurenspel met wapperende vlaggen, oranje sjerpen en linten. Als voorheen trok de optocht veel belangstelling”. In de middag waren er kinderspelen in de lanen van Schoonoord o.a. met ringsteken per fiets, zaklopen, hardlopen, estafetteloop, behendigheidsloop, tonnenrollen en hoepelen.

De heer Zuurbier was er in geslaagd, door middel van een viertal luidsprekers en een speciale zendinstallatie vanaf een grammofoon met versterker, het gemis van muziek te vergoeden. Menigeen staarde stomverbaasd naar de muziekmakende bomen”, aldus De Kaap.

Koninginnedag

Na afloop reikte de burgemeester de prijzen uit en de dag werd bekroond met een concert van de Harmonie op het Dorpsplein. Een oude traditie in Doorn is het bouwen van erepoorten (ook wel erebogen genoemd) bij bijzondere gelegenheden, zoals op 31 augustus 1930 toen Koningin Wilhelmina 50 jaar werd of in 1938 bij Wilhelmina’s 40-jarig regeringsjubileum.

Bevrijdingsdag

Na de Bevrijding in 1945 krijgt de Oranjevereniging er een taak bij: de organisatie van festiviteiten op Bevrijdingsdag. Deze dag wordt vanaf 1950 om de vijf jaar groots gevierd. Een hoogtepunt was de viering van 50 jaar bevrijding in 1995 waarbij veel Engelse en Canadese veteranen aanwezig waren. Toen herleefde de oude traditie van erebogen. Nog nooit hebben er zoveel tegelijk in Doorn gestaan, het waren er 15.

Oranjefeesten in Doorn

De verjaardag van koning Willem III viel op 19 februari. Die tijd van het jaar leent zich niet zo goed voor buitenfeesten. Zo kwam het, dat het Utrechts Nieuwsblad in 1885 voorstelde om de verjaardag van prinses Wilhelmina (geboren op 31 augustus 1880) als nationale feestdag te vieren. Men sprak toen van ‘Prinsessedag’. De eerste keer dat in Doorn op 31 augustus feest wordt gevierd is in 1886 en vindt plaats in het park van Huis Doorn. Het is voornamelijk een kinderfeest. Doorn is dan nog een dorp met slechts 1.536 inwoners, waarvan 200 kinderen van de schoolgaande leeftijd (6-12 jaar). Doorn had nog maar één school en die stond ongeveer op de plaats waar nu het Cultuurhuis zich bevindt. De school lag dus dichtbij de, nu nog bestaande, groene toegangspoort tot het park van het Kasteel. In de ochtend wordt er eerst nog les gegeven, maar vanaf twaalf uur hebben de kinderen een feestelijke middag op een schaduwrijk terrein in het park. Op Huis Doorn woont mevrouw H.M. Labouchère-van Lennep, een hartelijke gastvrouw, die de kinderen trakteert op melk, krentenbrood en andere lekkernijen. Onder leiding van het hoofd van de school, de heer G.N.A. de Keizer, worden de kinderen bezig gehouden met allerlei spelen, waarbij aardige prijzen gewonnen kunnen worden. Een goochelaar vertoont er zijn kunsten en het muziekgezelschap van Jan Arend zorgt voor muziek. Ook komen er veel ouders om het kinderfeest mee te maken. Later in de middag trekken de kinderen met vlaggen en vaandels in optocht door het dorp.‘s Avonds lopen ze de optocht nog een keer, maar nu met lampions en fakkels. Die optocht eindigt op het Dorpsplein bij de Maartenskerk waar Jan Arend met zijn muzikanten tot besluit nog een aantal muziekstukken speelt.

Feestterrein

In 1892 is er op 31 augustus voor het eerst sprake van een volksfeest voor alle leeftijden, dat gehouden wordt op het terrein van ‘Huize Schoonoord’. Er is ringrijderij, mastklimmen, hardlopen, en tobbetjesteken. Ter gelegenheid van de inhuldiging van Wilhelmina tot koningin in september 1898, vinden de festiviteiten in Doorn deels plaats bij Huis Doorn en deels op de ‘Laan van Schoonoord’ en het veld ernaast, dat wordt aangeduid als het ‘stoppelveld’ (gemaaid roggeveld). In het park van Huis Doorn wordt die dag om 12.00 uur een maaltijd gehouden voor alle inwoners van Doorn, waarvan er ruim 600 aan tafel zitten. Hiervoor kunnen alle Doornaars van tevoren gratis een toegangskaart krijgen op het gemeentehuis. Op de ‘Laan van Schoonoord’ vindt in de middag een ringrijderij plaats en op het ernaast gelegen ‘stoppelveld’ zijn de andere volkspelen. In de avond om 22.00 uur wordt de dag afgesloten met een vuurwerk in het ‘Sitio-park’. In 1902 komt mevrouw Labouchère-van Lennep te overlijden en wordt Huis Doorn verkocht aan mevrouw W.C. Baronesse van Heemstra-de Beaufort, waarna het in 1919 weer verkocht wordt aan ex-keizer Wilhelm II van Duitsland. Daarmee komt er voorlopig een einde aan de gastvrijheid in het park van Huis Doorn, maar Schoonoord blijft beschikbaar. Vanaf 1930 worden er voor de festiviteiten ook regelmatig gebruik gemaakt van het IJskelderbos en de Molenweg, Plein 1923, of het veldje van Pothoven (gelegen tussen de Amersfoortseweg, de Kaaplaan en de Van der Leelaan), waar nu de basisschool ‘Kameleon’ staat. Een enkele keer is er gebruik gemaakt van de Berkenweg, het Ludenbos, of het park van Aardenburg. Vanaf 1928 is de Oranjevereniging de vaste organisator van alle Oranjefeesten. Al wijzigt de datum 31 augustus vanaf 1949 in 30 april en 30 april vanaf 2014 in 27 april, het feest gaat door. Tussen 1992 en 1994 bieden het Raadhuisplein en het Kerkplein nog ruimte voor ringsteken op de fiets, volksdansen, de vrijmarkt en een kunstmarkt, maar vanaf 1995 tot in 2014 vinden de vrijmarkt en de meeste overige festiviteiten plaats op Plein 1923 en de Kampweg. Sinds 2015 is het Oranjefeest weer terug in het park van Huis Doorn.

Vermaak in vroeger jaren

Door de jaren heen is er enerzijds veel traditie bij de festiviteiten die op Koningsdag (voorheen Koninginnedag) plaatsvinden, maar ook zijn er aardige variaties te ontdekken. Ik noem er een paar. De oudste traditie bestaat ongetwijfeld uit de versieringen, de vlaggen en het dragen van oranje. Liep menig kind voorheen met een oranje sjerp, tegenwoordig is er een grote variatie van allerlei oranje kledij. Ook zijn er vanouds optochten met muziek, waarbij Doorn al 120 jaar trots kan zijn op de Koninklijke Harmonie, maar tussen 1932 en 1963 is er ook een mondaccordeonvereniging in Doorn, die regelmatig op Koninginnedag bij de festiviteiten te horen is. En dan de traktaties van de schoolkinderen. Het begint in 1886 met melk en krentenbollen in het park van Huis Doorn. Later wordt het op school chocolademelk en repen chocola, koek of een sinaasappel. Er waren traktaties op school, omdat Koninginnedag een schooldag was, maar toen Koninginnedag een vrije dag werd, is deze traktatie op school vervallen. In sommige jaren kwam er een poffertjeskraam naar Doorn, onder andere in 1907, 1908 en 1913. In 1919 komt er zelfs voor het eerst een ijscokar in Doorn.

– Voor het publiekelijk vermaak komt vanaf 1907 de heer Rangé uit Wijk bij Duurstede vele jaren achtereen met zijn draaimolen naar Doorn. Soms komt hij ook met een zweefmolen, of een ‘kop van Jut’.

– Op 30 april 1934, als prinses Juliana 25 jaar wordt, deelt de Oranjevereniging aan alle schoolkinderen plantjes uit om thuis te verzorgen: afrikaantjes, begonia’s en fuchsia’s. Elk kind brengt op Koninginnedag (31 augustus) zijn plantje mee om te laten beoordelen hoe goed er voor gezorgd is. Hierbij wordt ook advies gegeven hoe de verzorging eventueel verbeterd kan worden. Het initiatief kreeg veel waardering en werd het jaar daarop weer herhaald.

– In 1935 wordt er gekozen voor het zwembad Woestduin als locatie voor de volksspelen. Deze vinden plaats in de kanovijver en op een deel van het naastgelegen terrein. Er worden dan behalve droge, ook natte spelen gehouden, zoals kanovaren, tobbevaren en kano-ringsteken voor paren.

– Op 7 januari 1937, nadat ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana met prins Bernhard de huwelijks-eik op Plein 1923 is geplant, laten de kinderen in Doorn voor het eerst ballonnen op met adreskaartjes. Er staat een stevige Westenwind, want de ballonnetjes worden tot in Bamberg teruggevonden.

Geliefde volksspelen in Doorn waren in vroeger jaren: mastklimmen, tobbetjesteken, het ‘schaken van de baker’, Japans spiegelgevecht (ook wel kussengevecht genoemd), boegsprietlopen, kruiwagenrace voor paren (of rijwiel/kruiwagen race) en ringsteken per fiets, te paard, per sjees of per tandem. Bij het mastklimmen moest je omhoog zien te komen langs een paal, die was ingesmeerd met groene zeep. Boven aan de paal zat een wiel met begerenswaardige prijzen. Het lukte overigens maar een enkeling om zo hoog te komen. Bij de kruiwagenrace strijden telkens twee paren met elkaar, elk voorzien van een kruiwagen. Eerst neemt de vrouw plaats in een kruiwagen en de man rent zo snel mogelijk met haar naar het keerpunt van het parcours, daar neemt de man plaats in de kruiwagen en de vrouw snelt met hem terug naar het startpunt. Bij het tobbetjesteken wordt een stellage gebouwd met een hellende baan, waarlangs een karretje naar beneden kan rijden. In Doorn werd een eenpersoons karretje gebruikt, elders karretjes voor twee personen. Na een duwtje roetsjt het karretje langs de baan naar beneden. Halverwege hangt er boven de baan een tobbe met water, waaronder een plankje bevestigd is, waarin een ring zit geklemd, ongeveer zoals ook bij ringsteken wordt gebruikt. Terwijl het wagentje naar beneden sjeest, moet de berijder met een puntstok door de ring zien te prikken. Als daarbij niet de ring maar het plankje wordt geraakt, kiept de tobbe om en krijgt de berijder het water over zich heen. Boegsprietlopen is het balancerend lopen over een ronde paal (oorspronkelijk de boegspriet van een schip), die boven het water hangt, of ligt. Waar geen water is, wordt de boegspriet ook wel op een paar blokken boven een grasveld gelegd. In Doorn is het spel onder andere gespeeld in 1947 boven de vroegere vijver in het IJskelderbos. Het schaken van de baker was een typisch Doornse folklore, voor het laatst gespeeld in 1948. Aan de start verschijnen twee ruiters op ongezadelde paarden, die elk via enkele hindernissen zo snel mogelijk naar een huisje rijden, dat langs hun baan staat. Daaruit moeten ze een levensgrote pop van stro (verkleed als baker) halen en deze voor zich op het paard hijsen, om vervolgens via de hindernissen zo snel mogelijk weer naar het startpunt terug te rijden. Bij het Japans spiegelgevecht klimmen twee strijders op een horizontale ronde balk, die ongeveer anderhalve meter boven de grond is geplaatst en proberen elkaar, slaande met een speciaal kussen, van de balk te werken. 

***